Nên tiến hành vào thời gian nào?
Theo nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ (Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn), cúng giao thừa hay còn gọi là cúng trừ tịch có ý nghĩa đem bỏ hết đi những điều xấu của năm cũ để đón những điều tốt đẹp của năm mới.
Người dân nên tiến hành vào giờ chính Tý, tức đúng 12 giờ đêm hôm 30 tháng Chạp, để tiễn đưa những vị thần năm cũ và nghinh đón những vị thần mới.
Nên cúng giao thừa trong nhà hay ngoài trời?
Thông thường, các gia đình thường cúng lễ trừ tịch cả ở ngoài trời và trong nhà. Cỗ cúng trong nhà là cúng tổ tiên, ông bà còn mâm cỗ ngoài trời là cúng trời, Phật, quan thần.
Theo nghệ nhân ẩm thực Phạm Thị Ánh Tuyết, khi năm mới sang, bao giờ cũng phải khấn ngoài trời, khấn Phật và các quan trước, xin trời Phật phù hộ, cầu dân an quốc thái, cầu cho sức khỏe gia đình bình an, sau đó mới lễ trong nhà.
Những thứ không thể thiếu trong mâm cỗ đêm giao thừa
Mâm cỗ cúng giao thừa truyền thống gồm có các lễ vật: Con gà trống luộc hoặc thủ lợn, bánh chưng hoặc đĩa xôi, mứt kẹo, trầu cau, hoa tươi, quả, nước hoặc rượu, đèn dầu hoặc nến và vàng mã.
Một số người quan niệm năm con gì thì cúng con đấy, như năm Dậu cúng gà, năm Sửu cúng trâu... hoặc năm con gì thì kiêng cúng con đấy. Theo một số chuyên gia văn hóa thì quan niệm này không đúng, bởi theo tục lệ chỉ cần có thịt động vật trên mâm cỗ là được.
Cũng có gia đình làm cỗ ngọt và chay hương, hoa, đèn nến, bánh kẹo; mứt Tết và các loại đồ uống khác.
Tùy điều kiện mỗi gia đình có thể sắm lễ vật khác nhau, có thể chỉ là đĩa thịt lợn luộc, cần nhất vẫn là lòng thành, các vị Hành khiển chỉ cần chứng nhận qua chén rượu, nén hương... miễn sao trong đó chứa đựng tấm lòng thành kính.
Sau khi chuẩn bị xong mâm cỗ, gia chủ sẽ kính bày lễ lên bàn, đốt đèn nến, thắp hương thơm và thành kính cầu khấn (đọc văn khấn).
Khi cúng giao thừa trong nhà, tất cả các thành viên trong gia đình đứng trang nghiêm trước bàn thờ, khấn tổ tiên để xin được các cụ phù hộ độ trì trong năm mới, cầu an khang thịnh vượng, sức khỏe tốt.
Trước khi khấn Tổ tiên để mời tiền nhân về ăn Tết cùng với con cháu hậu thế, các gia chủ khấn Thổ Công, tức là vị thần cai quản trong nhà (thường bàn thờ tổ tiên ở giữa, bàn thờ Thổ Công ở bên trái) để xin phép cho tổ tiên về ăn Tết.
Sau khi tiến hành xong nghi thức cúng giao thừa, các thành viên trong gia đình sẽ tiến hành nghi lễ chúc tết, hoặc đi lễ chùa cầu bình an, may mắn trong năm mới. Vào sáng mùng 1 tết, người dân cũng làm bữa cơm tân niên để cúng gia tiên trước khi đi du xuân.
