Thời gian chung sống với đồng bào K’Ho, Jrai, anh Tâm thân thiết gắn bó với họ, nhiều người quý mến gọi anh với cái tên gần gũi “anh K’Tâm”. Mỗi lần chuyển sang địa bàn khác để công tác, anh Tâm chia tay với bà con và được họ quý mến trao tặng nhiều nhạc cụ, vật dụng sinh hoạt gắn bó với đời sống của họ. Nhờ đó, anh Tâm gắn kết với những báu vật, anh cất giữ, bảo quản cẩn thận từng thứ một. “Tôi rất quý những món quà bà con trao tặng và nó không thể thiếu trong đời sống của tôi. Sau cuộc chiến khốc liệt đánh Fulro, tôi về công tác tại Công an Lâm Đồng. Thời điểm này, tôi nhận thấy nhiều cổ vật Tây Nguyên đang mai một, nên quyết định sưu tầm và gìn giữ” - vị thượng tá công an nói.
Nghĩ là làm, anh Tâm bắt tay với công việc sưu tầm hiện vật, anh tận dụng thời gian rảnh để trở lại buôn làng, gặp những người quen đã gắn bó thời chiến. Tìm đến bà con, anh Tâm thăm hỏi, khuyên bảo mọi người gìn giữ cổ vật của gia đình, dòng họ. Có nhiều gia đình do hoàn cảnh khó khăn, buộc phải bán các hiện vật như ché, cồng chiêng... thì anh Tâm gom góp tiền mua lại để lưu giữ.
Sau hơn 30 năm dày công sưu tầm, thượng tá Công an Đặng Minh Tâm đã sưu tầm hơn 3.000 hiện vật và trưng bày tại nhà riêng (số 27 đường Lương Thế Vinh, phường 3, Đà Lạt) để phục vụ miễn phí những người nghiên cứu và có tâm huyết với việc bảo tồn văn hóa Tây Nguyên.
Những cổ vật mà anh Tâm sưu tầm từ nhiều năm nay đều có tiểu sử, có đời sống riêng, ly kỳ và hấp dẫn, gồm ché cổ, ché thế mạng, ché quý trên 100 tuổi, bộ trang phục thổ cẩm trên 200 năm dệt bằng sợi gòng của tù trưởng người Mạ. Bộ áo làm bằng vỏ cây của người Gia Rai, khố thổ cẩm cổ dài nhất Tây Nguyên, bộ ngà voi căng tai, nhẫn bạc làm bằng thủ công là tín vật thiêng liêng không thể thiếu khi sơn nữ bắt chồng, bộ trống da voi với mặt trống đực có đường kính tới 1m, mặt trống cái 0,8m...
 |
Một góc bộ sưu tập ché của anh Tâm. Ảnh: PV |
Nhiều hiện vật “có một không hai”!
Nhắc đến những hiện vật “độc nhất vô nhị” của mình, anh Tâm kể về chiếc ghế của “vua voi”: Trước đây, giữa núi rừng đại ngàn Tây Nguyên, nhiều người thường kể cho nhau nghe về xứ sở của những đàn voi to lớn, dũng mãnh... “Nhiều già làng ở vùng đất Tây Nguyên cho hay, những con voi có mặt tại buôn làng, chúng nghe theo sự điều khiển của con người như kéo gỗ từ rừng sâu về để làm nhà rông sừng sững giữa núi rừng đại ngàn là những chú voi rừng hung dữ. Để bắt giữ và huấn luyện chúng không hề đơn giản, nhiều trai làng là những thợ săn cường tráng, tài ba và dũng cảm của buôn làng đã kỳ công săn bắt voi đực và thuần dưỡng” - anh Tâm nói.
Anh Tâm sở hữu được chiếc ghế của “vua voi” là sau dịp chứng kiến “vua voi” làm lễ cúng trước khi vào rừng săn loài voi to khỏe có cặp ngà hung hăng và cái vòi lợi hại có thể tấn công mọi kẻ thù bất cứ lúc nào. Anh Tâm đã bỏ thời gian tìm kiếm và mua được chiếc ghế được làm bằng xương voi, món đồ cổ có một không hai. Chiếc ghế của “vua voi” có nhiều đốt xương voi kết lại bằng dây rừng và được cài hai răng nanh làm tăng vẻ uy dũng. Chiếc ghế này chỉ dành riêng cho “vua voi” ngồi để cúng trước mỗi chuyến săn.
Ngoài chiếc ghế của “vua voi”, bộ sưu tầm của anh Tâm còn sở hữu nhiều ché quý trên 100 tuổi, những chiếc ché thế mạng hiếm hoi, đây không chỉ là đồ đựng đặc dụng gắn liền với tập quán uống rượu cần, mà còn là tài sản tích lũy của gia đình, là thước đo về sự giàu có và uy lực, là lễ vật dùng trong các dịp cúng tế thần linh, là sính lễ trong cưới hỏi, là của hồi môn cho con cái, là vật nộp phạt với những ai vi phạm luật tục của cộng đồng và là tài sản chia cho người đã mất...
Già làng K’Mế (buôn Con Ó, Đạ Tẻh) cho biết: “Nhà càng giàu càng có nhiều ché”. Theo anh Tâm, cái ché lớn đính kèm chiếc ché nhỏ xinh xắn là ché “mẹ bồng con” biểu tượng của sự phồn thực, làm ăn phát đạt, có giá trị tương đương với 11 con trâu. Quý giá nhất là chiếc ché bom thế mạng trong buôn làng Ba Na có từ thế kỷ 13, giá trị bằng 30 con trâu. “Trước đây, khi người trong buôn làng làm chết người hoặc voi sẽ phải đền bằng chiếc ché bom này. Người bản địa quan niệm những chiếc ché quý có hồn. Khi có người chết, gia đình sẽ bẻ một miếng trên miệng chiếc ché rồi chôn cùng người chết để bày tỏ lòng thương tiếc. Nếu người chết là chủ nhà hoặc người lớn tuổi thì bẻ một miếng lớn, còn nếu chết trẻ thì bẻ miếng nhỏ...” - anh Tâm cho biết thêm.
Bộ sưu tập của anh Tâm còn độc đáo với bộ trang phục thổ cẩm trên 200 năm dệt bằng sợi gòng của tù trưởng người Mạ. Bộ áo làm bằng vỏ cây của người Gia Rai, khố thổ cẩm cổ dài nhất Tây Nguyên, Bộ ngà voi căng tai của vị thượng tá này: Có nhiều cặp ngà từ nhỏ đến lớn, trong đó cặp lớn nhất được nghệ nhân kỳ công chế tác thành hai đóa hoa vô thường...
Đối với anh Tâm, bộ sưu tập của anh là vô giá! Rất nhiều người tìm đến hỏi mua giá hàng tỉ đồng nhưng anh không bán.
