Những đồng xu bé nhỏ trị giá cả trăm triệu đồng
Đầu năm 2021, trên website PCGS (Professional Coin Grading Service) của Mỹ vốn được đánh giá là website hàng đầu dành cho những người sưu tập tiền xu, từng phân loại và chứng nhận hơn 40 triệu đồng tiền xu từ hiện đại đến quý hiếm của thế giới, một đồng tiền bạc "Minh Mạng Thông Bảo" được đúc dưới triều Nguyễn được định giá khởi điểm tới 3.500 USD.
Theo giới thiệu của PCGS, đồng tiền đúc bằng bạc này được lấy từ bộ sưu tập Trident Collectoin và ở trong tình trạng gần như nguyên bản với lớp gỉ mỏng manh phủ màu thời gian. Ngoài dòng hiệu đề 4 chữ ở một mặt bao quanh hình mặt trời với nhiều tia sáng được đúc nổi rõ nét, các chi tiết đúc trên mặt còn lại nổi bật với hình tượng rồng vờn vây (long vân khánh hội) sống động và rõ nét đến từng chi tiết như vẩy trên thân, râu ở phần miệng, các móng vuốt tách bạch rõ nhìn và cặp sừng hươu đặc trưng trong hình tượng rồng mỹ thuật thời Nguyễn.
PCGS cấp chứng chỉ số 38722091 cho đồng xu bạc này với các thông tin cơ bản đây là đồng xu bạc 7 Tiền (tương đương khoảng 26 gram bạc), được đúc vào năm thứ 15 của triều vua Minh Mạng nhà Nguyễn (1834).
Trước đó ít năm, một đồng tiền vàng 3 Tiền cũng mang hiệu đề "Minh Mạng Thông Bảo" có thiết kế tương tự với họa tiết rồng vờn vây được đấu giá tại Heritage World Coin Auctions (Hồng Kông, Trung Quốc). Theo giới thiệu của www.numisbids.com, dù có trọng lượng chỉ nhỉnh hơn 10 gram, đây là đồng xu Việt Nam được đánh giá là đặc biệt quý hiếm và mang lại sức hấp dẫn đặc biệt với các chi tiết trên đồng tiền tương đối sắc nét, có độ bóng sâu và các lớp phủ thời gian tối màu mang đến cho đồng tiền một mức độ tương phản trực quan sinh động.
www.numisbids.com ẩn thông tin mức giá đấu thành công của đồng "Minh Mạng Thông Bảo" 3 Tiền được đúc bằng vàng dưới triều vua Nguyễn, nhưng ngay từ đầu phiên, đồng tiền này được định giá không dưới 4.000 - 5.000 USD, tức xấp xỉ khoảng 120 triệu đồng ở thời điểm tỉ giá hiện nay.
Nhà sưu tập đồ tạo tác bằng kim loại quý Hoàng Dĩnh Thanh (Hà Nội) không tỏ ra ngạc nhiên với các mức giá khởi điểm nói trên và dự báo mức giá đấu thành công của các đồng xu thưởng nhà Nguyễn thậm chí có thể gấp nhiều lần mức giá khởi điểm ban đầu. Ông Hoãng Dĩnh Thanh dẫn chứng một đồng xu vàng tiền thưởng có trọng lượng hơn 3,9 gram được đúc dưới thời vua Thiệu Trị nhà Nguyễn từng được www.cngcoins.com tổ chức đấu giá với mức giá khởi điểm ban đầu chỉ là 2.500 USD. Song chỉ sau ít phút mở phiên, giá đồng xu liên tục được các nhà sưu tập đẩy lên cao trước khi được nhà cái chốt bán ở mức giá 8.500 USD, tức tương đương 3,5 lần giá khởi điểm ban đầu.
"Đây là đồng xu thưởng bằng vàng mang hiệu đề Thiệu Trị Thông Bảo - Nhất Nguyên được đúc dưới thời vua Thiệu Trị nhà Nguyễn (1841 - 1847) lấy từ bộ sưu tập của Tiến sĩ Lawrence A. Adams, trước đó mua lại từ M. Louis Teller vào tháng 12.1981. Đồng xu này dù có thiết kế đơn giản với hình tròn và lỗ vuông truyền thống, một mặt khắc mình mây trời phía trên và mặt nước biển phía dưới nhưng lại rất khó tìm thấy ở Việt Nam" - nhà sưu tập Hoàng Dĩnh Thanh nhận định.
Cũng theo nhà sưu tập Hoàng Dĩnh Thanh, thị trường sưu tập và đấu giá tiền cổ Việt Nam đặc biệt sôi động trong các năm gần đây, đặc biệt là dòng xu thưởng được đúc bằng kim loại quý dưới thời các vua nhà Nguyễn vốn dĩ rất khó tìm thấy ở thị trường Việt Nam hiện nay. "Song dù có rất nhiều dòng xu thưởng nhà Nguyễn được mang ra đấu giá, từ các đồng xu đúc thời vua Minh Mạng đến thời vua Bảo Đại, có giá từ vài trăm đến cả chục nghìn USD, yếu tố thật giả là rất khó xác định và phụ thuộc hoàn toàn vào khả năng thẩm định cũng như kinh nghiệm của các nhà sưu tập" - ông Thanh đưa ý kiến.
Đến một góc nhỏ trong bảo tàng quốc gia
Nằm trong bộ sưu tập bảo vật triều Nguyễn có minh văn, các đồng tiền thưởng được đúc dưới thời các vua triều Nguyễn hiện nằm khiêm tốn trong một góc nhỏ tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia (Hà Nội).
Trong nghiên cứu về tiền thưởng triều Nguyễn, TS Nguyễn Đình Chiến (Bảo tàng Lịch sử Quốc gia) và Trương Văn Thắng cho hay sưu tập tiền thưởng triều Nguyễn nằm trong bộ sưu tập bảo vật triều Nguyễn có minh văn, gồm nhiều chất liệu quý hiếm khác nhau. Sưu tập bảo vật triều Nguyễn do Bộ Tài chính bàn giao cho Bảo tàng Lịch sử Việt Nam ngày 17.12.1959. Sau đó, vì lý do an ninh, an toàn, sưu tập này được bảo tàng đóng thùng, niêm phong gửi Ngân hàng Nhà nước. Kể từ khi tiếp nhận lại từ kho của Ngân hàng Nhà nước (năm 2007), Bảo tàng Lịch sử Việt Nam (nay là Bảo tàng Lịch sử Quốc gia) tổ chức bảo quản, kiểm kê và nghiên cứu bước đầu. Sưu tập bảo vật triều Nguyễn là khối tài sản quan trọng và có giá trị đặc biệt trong kho tàng di sản văn hoá dân tộc. Nguồn gốc sưu tập hoàn toàn từ kho tàng của Cung đình Huế bàn giao cho chính quyền cách mạng sau Cách mạng tháng Tám (1945).
Khảo tả của TS Nguyễn Đình Chiến và Trương Văn Thắng cho thấy mới nhìn rất dễ nhận thấy tiền thưởng khác rất nhiều so với những đồng tiền lưu hành trong dân gian. Tiền thưởng thường được đúc bằng vàng, bạc, đồng hoặc mạ vàng, mạ bạc... Tùy theo tình hình kinh tế của triều vua trị vì, mà triều đình cho đúc tiền thưởng với số lượng và nguyên liệu khác nhau. Những đồng tiền thưởng được dùng để làm kỉ vật trang trọng, được vua ban thưởng cho quan lại, vương công quý tộc, những người có công, trong các dịp khánh tiết của triều đình...
Tuy có các loại hình, thiết kế có đôi chút khác nhau nhưng các đồng tiền thưởng đều đúc nổi minh văn chữ Hán ghi niên hiệu của triều vua, cũng như các ngôn từ mang ý nghĩa tốt lành, chúc phúc cho nhà vua, cầu bình an cho đất nước, cầu được mùa...; đôi khi là bài thơ, nơi đúc, trọng lượng, mệnh giá. Hoa văn trang trí trên tiền thưởng cũng rất đa dạng, linh động và biến ảo. Chẳng hạn, có những đồng trang trí hoa dây, cây cỏ, mặt trời, lại có những đồng trang trí, khắc họa hình ảnh các con vật thiêng, như: rồng, hổ phù, long mã.
"Mỹ hiệu trên các loại tiền thưởng này đều muốn chuyển tải thông điệp của các vua nhà Nguyễn, đó là: coi trọng người dân, đòi hỏi người trị quốc phải chăm lo tới việc dạy bảo dân cùng với việc nuôi dân; hướng giáo dục theo các quy phạm đạo đức “tam cương, ngũ thường” của Nho giáo, khuyên mọi người hiểu và biết đạo làm người để ứng xử trong các quan hệ xã hội: vua tôi, cha con, vợ chồng, anh em, bằng hữu, thầy trò... Như vậy, nội dung của nhiều đồng tiền thưởng, không chỉ giáo dục nhân cách con người theo quy phạm đạo đức mà còn thiên về khía cạnh giáo dục chính trị đạo đức, nhằm bảo vệ và củng cố quyền lực của vương triều..." - TS Nguyễn Đình Chiến nhận định.
Cố Giáo sư Đỗ Văn Ninh (Viện Khảo cổ học) trong cuốn Tiền cổ Việt Nam, cho biết vua Minh Mệnh (Minh Mạng) chính là người cho đúc những đồng tiền thưởng có ảnh hưởng tới việc đúc tiền của các vua Nguyễn sau đó. “Chính sách đời Minh Mệnh làm tiền tệ đời này đạt tới đỉnh cao trong lịch sử phát triển tiền tệ thời Nguyễn. Có thể nói, nhiều loại tiền mới chỉ có ở thời Nguyễn được bắt đầu ban hành rồi định hình từ đời này. Những đồng tiền lớn mang mỹ hiệu 4 chữ hoặc 8 chữ dùng làm tiền thưởng xuất hiện. Những đời vua sau có đúc thay mỹ hiệu khác thì quy cách, kích thước cũng dựa trên những nét căn bản của triều Minh Mạng” - GS Đỗ Văn Ninh viết.
