Theo PGS Văn, tại các tỉnh miền Trung, các chuyên gia đã điều tra hiện trạng, phân vùng cảnh báo trượt lở từ những năm 2016 đến 2019, nhằm đưa ra cảnh báo những khu vực có nguy cơ trượt lở đất đá cao.
Đơn cử như ở khu vực Rào Trăng 3, huyện Phong Điền (Thừa Thiên-Huế), chuyên gia dựa vào trước hết là hiện trạng trượt lở đã và đang xảy ra ở đó. Có một thực tế là từ trước khi có đợt mưa lũ lớn này thì ở các khu vực đó đã và đang xảy ra trượt lở rồi, thậm chí ở quy mô lớn.
Sau đó, Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản đã chuyển giao kết quả điều tra hiện trạng, phân vùng cảnh báo trượt lở cho các địa phương, lần gần đây nhất là khoảng tháng 6.2020.
Các tỉnh khác như Quảng Bình, Quảng Trị hay Quảng Nam-Đà Nẵng thì sớm hơn, khoảng những năm 2017, 2018 và 2019.
Như vậy, thảm họa sạt lở đã được báo trước, vậy tại sao lại không có một sự ứng phó phù hợp nhằm giảm những mất mát, thiệt hại khi thảm họa xảy ra? Trước câu hỏi này, Viện trưởng Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản lắc đầu: "Chúng tôi cũng rất đau xót".
"Có thể là công tác chuyển giao kết quả của chúng ta còn chậm, hoặc kết quả còn tương đối khó hiểu đối với người sử dụng, hoặc chưa chuyển giao được một cách rộng khắp đến mọi đối tượng là cộng đồng địa phương ở các cấp huyện, xã hoặc làng bản"- ông nhận định.
Ông cũng cho rằng về phía người được chuyển giao có thể thấy khó tiếp thu, hoặc chủ quan vì những năm trước trượt lở ít xảy ra hơn, hoặc có nhiều việc khác cần phải làm hơn mà chưa để ý một cách đúng mức...
Theo lãnh đạo Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản, việc lập các loại bản đồ hiện trạng, phân vùng cảnh báo và trong tương lai là bản đồ đánh giá mức độ nguy hiểm của trượt lở đất đá, vẫn là biện pháp ứng phó chủ yếu, không chỉ đối với Việt Nam mà cả thế giới.
Cần thực sự quan tâm
Hiện nay Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản Việt Nam đã xây dựng được các bản đồ hiện trạng trượt lở ở 22 tỉnh và phân vùng cảnh báo trượt lở ở 15 tỉnh. Tất cả các bản đồ này đều được xây dựng ở tỉ lệ 1:50.000.
Ngoài ra Viện còn triển khai điều tra, đánh giá hiện trạng, phân vùng cảnh báo trượt lở ở một số xã trọng điểm ở tỉ lệ 1:10.000. Kế hoạch là sẽ làm cho khoảng 200 xã trọng điểm nhưng đến nay mới làm được khoảng hơn 60 xã.
"Cảnh báo thực ra cũng là một dạng dự báo, chúng ta biết là trượt lở, lũ quét có thể sẽ xảy ra ở một số vị trí, một số diện tích, chúng ta chỉ chưa đủ khả năng dự báo là khi nào thôi. Nhưng ngay cả cái câu hỏi khi nào đó, thực ra nếu thực sự quan tâm thì cũng có thể dự đoán trước"- PGS Văn cho biết.
Chẳng hạn, các nhà khoa học đã đúc kết rằng chỉ cần mưa lớn cường độ khoảng 100 mm/ngày, hoặc mưa nhỏ hơn, khoảng vài chục mm/ngày nhưng lai rai, kéo dài cả tuần, nửa tháng thì đất đá sẽ trở nên bão hòa nước và trượt lở có thể xảy ra bất cứ lúc nào.
Theo các chuyên gia, khoảng thời gian nào trong năm trượt lở, lũ quét có thể xảy ra, đó chính xác là đúng vào những dịp mưa bão, thậm chí là vài ngày sau bão.
Và bất cứ chỗ nào sườn dốc tự nhiên bị cắt chân, tạo vách, tạo taluy... thì đều có khả năng trượt lở. Do đó, rất cần triển khai thêm, một cách rộng khắp, công tác tuyên truyền, quảng bá, nâng cao nhận thức cộng đồng về trượt lở, lũ quét.
Trước đó, trao đổi với báo Lao Động, GS.TS Vũ Trọng Hồng, nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chủ tịch Hội Thủy lợi Việt Nam đã lên tiếng về vấn đề này.
Ông cho biết các nhà khoa học đã nói, nhưng không ai nghe, không được ủng hộ.
"Sạt lở đất đã được cảnh báo rồi, Viện Nghiên cứu Địa chất và Khoáng sản đã có báo cáo từ năm 2019, đến tháng 6.2020 đưa ra bản đồ sạt lở, nhưng tỉnh Thừa Thiên Huế không triển khai”- GS Hồng nói.
