Máy chụp PET/CT có hiệu quả với các loại ung thư nào?
Hệ thống máy chụp PET/CT đã và đang được sử dụng rộng rãi tại các bệnh viện ở Việt Nam. Về lý thuyết, PET/CT là thiết bị y khoa hạt nhân áp dụng công nghệ kết hợp giữa máy PET và máy CT, có thể phát hiện được khoảng 80% các loại ung thư.
Đối với việc chẩn đoán và điều trị ung thư, việc ghi hình bằng PET/CT có thể giúp phát hiện ung thư giai đoạn sớm ngay sau khi cơ thể chỉ mới có sự thay đổi bệnh lý về chuyển hóa mà chưa hình thành tổn thương về mặt cấu trúc.
Nguyên lý cơ bản của kỹ thuật chụp PET/CT là ghi lại hình ảnh chuyển hóa trong tế bào (ở mức độ phân tử, mức độ tế bào). Những hình ảnh này sẽ cho chúng ta thông tin về các thay đổi chuyển hóa của tế bào tổ chức (bằng máy PET), vừa xác định được vị trí chính xác của tổn thương (bằng máy CT).
Để chụp PET/CT, bệnh nhân sẽ được tiêm tĩnh mạch một liều thuốc có phóng xạ positron, là một chất dẫn xuất glucose vì các tế bào ung thư sẽ hấp thụ và chuyển hóa nhiều glucose hơn các tế bào khác.
Sau khi được tiêm thuốc có phóng xạ, cơ thể sẽ phóng ra các tia gamma và máy PET/CT sẽ tính toán từ các tia gamma này để thu nhập hình ảnh từ các tế bào khác nhau của cơ thể. Nhờ đó, những bất thường về chuyển hóa tại các tế bào sẽ được ghi nhận, ngay trước khi có sự thay đổi về cấu trúc. Đặc biệt thiết bị còn giúp tìm kiếm ở các bệnh nhân vị trí ung thư di căn, vị trí ung thư nguyên phát, giúp các bác sĩ tiên lượng và có những phương pháp điều trị hiệu quả.
Với những ưu điểm được đưa ra, hệ thống máy chụp PET/CT đã và đang được nhiều bệnh viện sử dụng. Về phía người bệnh, máy chụp PET/CT như vị cứu tinh khi sàng lọc và điều trị các bệnh ung thư. Giá thành mỗi lần sử dụng máy PET/CT không rẻ, như tại BV Chợ Rẫy là trên 25 triệu đồng, BV Bạch Mai trên 28 triệu đồng, BV Việt Đức trên 20 triệu đồng, BV quân y 108 trên 20 triệu đồng…
Tuy nhiên, bác sĩ Huynh Wynn Tran - người Việt Nam đang làm việc tại Mỹ - lại cho rằng: Điểm mạnh nhất của PET/CT trong điều trị ung thư là cho phép bác sĩ theo dõi phản ứng của khối u, định lại giai đoạn, hoặc theo dõi ung thư. Tuy nhiên, các dạng bệnh lý khác như nhiễm trùng hoặc viêm cũng cần nhiều năng lượng để tái tạo. Vì vậy, các vùng này cũng sẽ sáng lên khi chụp PET. Nói cách khác, PET không phân biệt được đâu là ung thư và đâu là nhiễm trùng.
Cũng theo bác sĩ Huynh Wynn Tran, việc PET/CT cũng có tác hại và đáng kể nhất là cho kết quả dương tính sai (false positive) vì có thể lầm lẫn giữa khối u và vùng viêm nhiễm. Hiện có nhiều cách tầm soát ung thư tốt chứ không nhất thiết phải chụp PET/CT.
Chuyên gia đầu ngành lên tiếng
Trước những thông tin trên, PGS.TS Trần Văn Thuấn - Giám đốc BV K, Viện trưởng Viện Ung thư quốc gia - cho rằng, cần hiểu đúng về sàng lọc phát hiện sớm ung thư và vai trò của PET/CT. Không phải mọi trường hợp muốn chẩn đoán, phát hiện sớm ung thư đều cần phải chụp PET/CT. Những ai cần chụp, chụp khi nào và ở đâu, đó là những thắc mắc các bác sĩ thường xuyên nhận được.
“Bệnh nhân nên kiểm tra ban đầu bằng những kỹ thuật thông thường như xét nghiệm máu, nước tiểu, siêu âm ổ bụng, X-quang tim phổi, điện tim... Nếu có bất thường thì bác sĩ mới chỉ định làm các kỹ thuật khác như chụp CT, MRI... Khi các phương pháp này không phát hiện được bệnh thì mới cần sử dụng PET/CT. Vì thế, khi muốn kiểm tra sức khỏe, phát hiện ung thư sớm, không phải ai cũng cần sử dụng ngay kỹ thuật cao và đắt tiền này” - PGS.TS Thuấn cho hay.
Các xét nghiệm sàng lọc ung thư phải tuân thủ theo đúng các yêu cầu như độ chính xác, đảm bảo độ nhạy (khả năng phát hiện các dấu hiệu sớm của ung thư trên những người thực sự có bệnh ung thư) và độ đặc hiệu (khả năng loại trừ dấu hiệu sớm của ung thư trên những người thực sự bình thường) trên 80%, đơn giản, dễ dàng…
Trên thực tế cũng chưa có bất kỳ khuyến cáo nào liên quan đến sử dụng PET/CT trong sàng lọc ung thư của các cơ quan, tổ chức, cơ sở có uy tín trên thế giới về khám, chữa, nghiên cứu phòng chống ung thư, ngay cả ở các nước giàu có như Mỹ, Pháp, Nhật.
Một ví dụ đơn giản là xét nghiệm tế bào học âm đạo (PAP test) có thể kết hợp với soi cổ tử cung cho khả năng phát hiện ung thư ở giai đoạn rất sớm (ung thư tại chỗ - Tis) hoặc tiền ung thư (CIN 1,2,3) nhưng chụp PET-CT chắc chắn không có khả năng này.
Máy chụp PET/CT có giá thành cao trong khi mỗi loại ung thư đều phải làm xét nghiệm thường xuyên nên không thể thực hiện đại trà, không nằm trong khuyến cáo sàng lọc của bất kì loại ung thư nào” - PGS.TS Thuấn phân tích.
Cũng theo PGS.TS Thuấn, với đối tượng chưa có chẩn đoán mô bệnh học ung thư, giá trị của PET/CT rất thấp. PET/CT được sử dụng trong đánh giá đáp ứng điều trị và theo dõi tái phát, tiến triển sau kết thúc điều trị nhưng giá trị chẩn đoán cũng không phải là 100%.
