Cấu trúc nghi lễ lâu đời nhất của văn minh Maya
Người Maya cổ đại sống trong một khu vực có diện tích tương đương bang Texas, Mỹ tại khu vực phía nam Mexico và phía bắc của khu vực Trung Mỹ, trên lãnh thổ của các quốc gia hiện đại là Guatemala, Belize, El Salvador và Honduras.
Ở thời kỳ đỉnh cao, được gọi là giai đoạn Cổ điển (Classic period), kéo dài từ khoảng năm 250 đến 900 sau Công nguyên, người Maya được cho là có nền văn minh tiên tiến nhất ở Châu Mỹ, đã xây dựng nên những thành phố nổi tiếng với các kim tự tháp bằng đá.
Các nhà khảo cổ học từ lâu nghĩ rằng, người Maya dần dần chuyển từ lối sống di cư sang các khu định cư cố định trong giai đoạn Tiền Cổ điển (Preclassic period) kéo dài từ khoảng năm 1.800 trước Công nguyên đến năm 250 sau Công nguyên, với việc hình thành những ngồi làng trong suốt thời Trung Tiền Cổ điển (Middle Preclassic) từ năm 1.000 đến 400 trước Công nguyên.
Tuy nhiên, ABC News cho hay, việc phát hiện ra các thành phố lớn được xây dựng trong thời kỳ Tiền cổ điển khiến mô hình này bị đặt câu hỏi. Ví dụ, khu phức hợp kim tự tháp La Danta ở thành phố Tiền Cổ điển El Mirador cao 72m với móng rộng 500x300m, khiến các kim tự tháp Maya giai đoạn sau đều trở nên bé nhỏ.
Hiện các nhà khoa học phát hiện cấu trúc nghi lễ Maya cổ đại lớn nhất được biết đến, một cái móng dài khoảng 1,4km, rộng 400m và cao từ 10 đến 15m. Định tuổi bằng cacbon-14 (Radiocarbon dating) hay còn gọi là định tuổi bằng đồng vị cacbon, định niên đại bằng cacbon phóng xạ cho thấy cấu trúc này được xây dựng từ năm 1.000 đến 800 trước công nguyên. Kết quả này khiến nó trở thành cấu trúc nghi lễ lâu đời nhất của người Maya cổ đại được phát hiện.
Địa điểm này nằm một phần ở Rancho Fénix (Phoenix Ranch) tại Tabasco, Mexico. Bởi các hồ chứa nhân tạo, được gọi là aguadas, là những đặc điểm nổi bật của khu vực, các nhà nghiên cứu đặt tên cho địa điểm này là Aguada Fénix.
Các nhà khoa học phát hiện ra địa điểm này bằng kỹ thuật quét laser trên không lidar để tạo ra bản đồ 3D ở bên dưới bề mặt. Các di tích của nền văn minh Maya cổ xưa thường bị che khuất trong rừng rậm nhưng địa điểm này phần lớn rừng đã bị phá.
Olmecs không phải "văn hóa mẹ" của Maya
Nhà khảo cổ học Takeshi Inomata của Đại học Arizona, ở Tucson - tác giả chính của nghiên cứu cho biết: "Điều đáng ngạc nhiên là địa điểm này không được nhận ra trước đó nhưng nó lớn tới mức nếu đi bộ ở đây bạn không thể nhận ra đó là một cấu trúc do con người tạo ra và không thể nhận ra hình dạng chữ nhật của nó. Hình thức của nó trở nên rõ ràng thông qua lidar".
Các nhà nghiên cứu ước tính, cấu trúc này cần tới 3,2 triệu đến 4,3 triệu mét khối vật liệu để xây dựng nên. Trong khi đó, kim tự tháp La Danta chỉ cần khoảng 2,8 triệu mét khối vật liệu. Tương tự, so với kim tự tháp Giza vĩ đại ở Ai Cập chỉ có 2,3 triệu mét khối vật liệu.
ABC News cho hay, Aguada Fénix trở nên ấn tượng hơn khi xét tới môi trường xung quanh, trong đó có 9 đường đắp cao tỏa ra từ cấu trúc được xây dựng gần như cùng lúc, với đường đắp cao dài nhất dài 6,3km.
Theo ông Inomata, cấu trúc này "có khả năng được sử dụng cho các nghi lễ tôn giáo có sự tham gia của nhiều người".
Các nhà nghiên cứu cũng tìm được các cổ vật như rìu ngọc bích được tìm thấy tại địa điểm này. Theo các nhà nghiên cứu, cũng có khả năng cấu trúc mới phát hiện này được phục vụ như một địa điểm họp chợ.
Sau khoảng năm 800 trước Công nguyên, Aguada Fénix và hầu hết các địa điểm khác gần đó đã bị bỏ hoang.
Ông Thomas Guderjan - Chủ tịch Chương trình Nghiên cứu Maya cho hay, khi ngô ngày càng trở nên quan trọng, mọi người có thể đã chuyển đến những địa hình cao hơn, thoát nước tốt hơn, tránh những khu vực ẩm ướt hơn, có muỗi. Hãng tin của Mỹ lưu ý, cấu trúc Aguada Fénix và hầu hết các địa điểm khác gần đó bị bỏ hoang.
Ban đầu các nhà nghiên cứu điều tra về địa điểm này với mong muốn tìm manh mối về sự liên quan của nền văn minh Maya với Olmecs - nền văn minh Trung Mỹ lớn lâu đời nhất được phát hiện. Các nhà khảo cổ thường tranh luận liệu Olmecs có phải là "văn hóa mẹ" để hình thành nên nền văn minh Maya. Tuy nhiên, niên đại và sự phức tạp của Aguada Fénix cho thấy Olmecs không phải là nguồn sinh ra nền văn minh Maya, ông Guderjan nói.
Chi tiết về phát hiện cấu trúc Aguada Fénix được công bố trên tạp chí Nature số ra ngày 4.6.
