Nét đặc trưng của văn hóa H’rê
Tỉnh Bình Định hiện có 3 dân tộc thiểu số chủ yếu gồm: Bana, Chăm H’roi, H’rê, sinh sống phân bổ ở 6 huyện: An Lão, Vĩnh Thạnh, Vân Canh, Hoài Ân, Tây Sơn và Phù Cát. Mỗi đồng bào dân tộc đều có những nét đẹp văn hóa đặc trưng.
Từ xưa đến nay, người H’rê (huyện An Lão) luôn lấy nông nghiệp làm nguồn sống chính. Ngoài việc quanh năm bên nương rẫy, người H’rê còn tự trang bị cho mình một đời sống văn hóa, nghệ thuật mang bản sắc, đậm đà nét riêng theo một cách tự nhiên.
Theo người H’rê, tất cả những hiện tượng tự nhiên liên quan với sản xuất nông nghiệp đều chịu sự chi phối của các vị thần linh (Yàng) như thần lúa, thần nước, thần kho, thần rừng, thần mưa, thần đất.
Vào tháng 11, 12 dương lịch hằng năm, khi hoa màu đã được thu hoạch xong, các gia đình người H’rê sẽ làm Lễ cúng “Mở kho lúa”. Với mục đích xin thần kho, thần lúa đừng hoảng sợ, cầu mong thần lúa yên tâm ở lại với gia đình, để cuộc sống luôn no đủ, không phải thiếu đói, không phải ăn củ, ăn khoai. Đây cũng là cách mà người H'rê gìn giữ giá trị văn hóa, nghệ thuật dân gian, giáo dục cho thế hệ sau biết quý trọng thành quả lao động của mình.
Lễ cúng "Mở kho lúa" thường bắt đầu vào buổi sáng sớm, sau khi gia chủ dâng đầy đủ các lễ vật lên thần linh. Tiếp đến, thầy cúng sẽ bắt đầu nghi lễ với lời cúng: “Hỡi thần Lúa, thần Kho. Ta báo với thần Cơm, thần Lúa, ta bắt đầu xuất lúa kho nhà. Chúng tôi ăn lúa một kho này, chúng tôi ăn cho đủ năm giáp vụ, chúng tôi cho khách ăn đủ, số lúa thừa ta để lại mùa sau…”.
Khi thầy cúng thực hiện xong nghi lễ, các gia chủ sẽ dùng các Ka đáp xúc lúa đem về nhà để giã cốm. Đến ngày hôm sau, mới có thể xuất lúa khỏi kho nhiều ít tùy ý. Bởi người H’rê quan niệm, nếu đưa lúa gạo ra bên ngoài kho mà không cúng báo thần lúa, thần kho thì người chủ nhà sẽ bị thần quở phạt.
Lưu truyền không gian văn hóa cộng đồng
Nói về lễ cúng “Mở kho lúa”, ông Đinh Văn Ét (thầy cúng trong làng) chia sẻ: Sau lễ cúng tại gia đình chủ nhà, mọi người cùng quây quần xung quanh, cùng ăn cốm, ăn thịt, uống rượu vui vẻ, mong các vị thần, tổ tiên phù hộ mọi người mạnh khỏe, nhà nhà no ấm, mùa màng bội thu. Đặc biệt, lễ cúng “Mở kho lúa” còn là dịp để bảo tồn các nét đẹp văn hóa truyền thống của người H’rê như múa Xoang, đánh cồng chiêng…
Em Đinh Thị Thùy Linh, người đồng bào H’rê vùng cao tại huyện An Lão vui vẻ nói: Nhờ biết đến lễ cúng “Mở kho lúa”, em đã học được điệu múa Xoang, hiểu âm điệu của cồng chiêng. Hơn hết, là cơ hội để lớp trẻ chúng em bảo tồn đặc sắc văn hóa của đồng bào mình.
Ông Lương Lu, nguyên Trưởng phòng VHTT huyện An Lão cho biết: Tại lễ cùng “Mở kho lúa” của người H’rê, chúng ta sẽ nhìn thấy đủ vị sắc màu không gian văn hóa cộng đồng xưa kia được tái hiện. Các điệu múa Xoang, “báu vật” nhịp điệu cồng chiêng, sắc màu trang phục, rượu cần, nhà sàn… sẽ được hiện hữu trong lễ hội này.
Theo ông Lu, dịp lễ cũng là lúc thế hệ trẻ người H’rê có dịp trao đổi học tập, khám phá nét đẹp tiềm ẩn trong không gian văn hóa của dân tộc mình, đặc biệt là đánh cồng chiêng. Thời gian tới, lễ cúng “Mở kho lúa” không chỉ với mục đích bảo tồn văn hóa dân gian của đồng bào H’rê mà còn phục vụ cho khách du lịch, từ đó phát triển kinh tế đời sống của người dân vùng cao.
