Trong lịch sử Việt Nam, vua Lê Nhân Tông được ngợi ca là một trong những vị minh quân hiếm có.
Theo Đại Việt sử ký toàn thư, ông là con thứ ba của vua Lê Thái Tông, mẹ là Nguyễn Thị Anh. Theo Đại Việt sử ký toàn thư, ông sinh ngày 9.6.1441, đến ngày 6.6.1442 được lập làm hoàng thái tử.
Tháng 8.1442, vua Lê Thái Tông mất khi mới 19 tuổi trong vụ án Lệ Chi Viên. Lê Nhân Tông được các đại thần lập lên ngôi. Khi ấy, ông được 1 tuổi 6 tháng.
Do vua Lê Nhân Tông còn nhỏ, bà Nguyễn Thị Anh được tôn làm hoàng thái hậu, buông rèm nhiếp chính, quyết đoán việc nước.
Sách Đại Việt sử ký toàn thư ghi rõ ngày 21.2.1453, vua bắt đầu đích thân coi chính sự khi được 12 tuổi, đổi niên hiệu, đại xá.
Nước Đại Việt dưới thời trị vì của Lê Nhân Tông phát triển ổn định. Vua giảm sưu thuế, ban thưởng cho công thần, tiêu diệt thảo khấu, bình định ngoại bang…
Ông còn ân xá cho công thần từng có tội, cứu giúp người có hoàn cảnh khó khăn.
Nhận xét về vua Lê Nhân Tông, Đại Việt sử ký toàn thư ghi: "Vua tuổi còn ấu thơ đã có thiên tư sáng suốt, vẻ người tuấn tú đường hoàng, dáng điệu nghiêm trang, sùng đạo Nho, nghe can gián, thương người làm ruộng, yêu nuôi muôn dân, thực là bậc vua giỏi, biết giữ cơ đồ, không may bị cướp ngôi giết hại".
Năm 1459, Lê Nhân Tông bị anh cùng cha khác mẹ - Lê Nghi Dân - sát hại.
Lê Nghi Dân là con trưởng của vua Lê Thái Tông và bà Dương Thị Bí. Ông sinh năm 1439 và đến tháng 3.1440 được lập làm hoàng thái tử. Lúc ấy, bà Dương Thị Bí được nhà vua đặc biệt yêu quý nên sinh ra kiêu căng. Nhà vua thấy bà xử sự không hòa khí, liền giáng làm Minh nghi (hàng thấp của vợ vua).
Bà Dương Thị Bí sinh oán hận, tiếp tục bị vua Lê Thái Tông giáng xuống làm thứ nhân, xuống chiếu ban bố khắp thiên hạ rằng ngôi thái tử vẫn chưa định.
Con bà là Nghi Dân bị truất, xuống làm Lạng Sơn vương.
Khi Lê Nhân Tông lên ngôi khi mới 1 tuổi 6 tháng, ngôi vị thứ bậc của hoàng tộc kể như định đoạt xong. Nhưng Lê Nghi Dân vẫn ngầm nhòm ngó ngôi báu.
Sách Đại Việt thông sử có ghi, Nhân Tông nghĩ Nghi Dân là anh ruột nên không có ý đề phòng. Trong Việt sử giai thoại, Lê Nghi Dân tập hợp hơn một trăm thủ hạ thân tín, bắc thang trèo tường và lẻn vào giết chết nhà vua vào ngày 3.10.1459.
Hôm sau, Lê Nghi Dân giết bà Nguyễn Thị Anh rồi tự lập mình làm vua. Ngày 6.6.1460, các bậc đại thần khác là Nguyễn Xí, Lê Lăng, Đinh Liệt, Lê Niệm, Lê Nhân Thuận, Lê Nhân Quý cùng nhiều tướng lĩnh và quan lại đồng lòng giết Lê Nghi Dân và tay chân thân tín. Triều thần đón Lê Tư Thành về, lập làm vua Lê Thánh Tông.
Như vậy, Lê Nghi Dân đã bị đại thần lật đổ sau chưa đầy 1 năm lên ngôi. Sử sách thường không coi ông là vị quân chủ chính thống nhà Hậu Lê.
Sau đó, Nguyễn Khắc Thuần bàn trong Việt sử giai thoại: "Giết vua là mang trọng tội với nước, giết em ruột và giết người nói chung là mang tội ác không thể dung tha, dùng bọn gian xảo và xu nịnh là chà đạp lương tâm của bậc trung nghĩa, sống mà như vậy, độn thổ còn nhục, lẽ đâu lại dám cả gan ngồi lên ngai vàng?".
Năm 2018, VTV phát sóng phim hoạt hình "Khát vọng non sông", trong đó có giai đoạn bà Nguyễn Thị Anh buông rèm nhiếp chính, các án ứ đọng nhiều thời vua Lê Nhân Tông, vụ án Lê Nghi Dân...
Trong phim dựng bối cảnh năm 1459, Lê Nghi Dân do oán hận việc mình là con trưởng của vua Lê Thái Tông mà không được truyền ngôi báu nên đã âm mưu sát hại vua Lê Nhân Tông để chiếm ngôi. Sự biến này đã khiến cả vua Lê Nhân Tông và Tuyên Từ hoàng thái hậu Nguyễn Thị Anh bị hại.
