Đua bò là môn văn hóa thể thao đặc trưng của đồng bào Khmer vùng Bảy Núi (An Giang). Vào dịp lễ Don-ta (lễ thờ cúng ông bà), đồng bào trong các phum sóc mang đôi bò đã được huấn luyện đến dự cuộc tranh tài do nhà chùa đứng ra tổ chức... Chính yếu tố này đã góp phần tạo cho đua bò vùng Bảy Núi đẳng cấp quốc tế. Theo TS Nguyễn Thanh Phong (ĐH KHXHNV, ĐH Quốc gia TPHCM), lễ hội đua trâu, bò là đặc sản của các nước Đông Nam và Nam Châu Á, nhưng lễ hội đua bò Bảy Núi có vị trí đặc biệt.
Do gắn liền với chùa chiền, diễn ra trong dịp lễ cúng ông bà với quy tắc chơi khá hoàn chỉnh đã tạo ra sự độc đáo. Độc đáo hơn là việc các đôi bò lướt trên mặt đất sủng nước với tốc độ cao tạo nên những chùm hoa nước lộng lẫy dưới ánh mặt trời. Thậm chí, nhiều nhà nghiên cứu văn hóa còn khẳng định, với hình ảnh người điều khiển dùng vật nhọn làm con bò chảy máu, cho phép nghĩ đến dấu hiệu cổ xưa đã phôi pha theo thời gian, không còn được định danh, về nghi lễ liên quan đến tế thần rừng của người Khmer.
Tuy nhiên, thời gian gần đây, do nhiều nguyên nhân, các cuộc đua bò không còn giữ được nét truyền thống khi các yếu tố kinh tế đang thế dần các nét đặc thù văn hóa. Tiền thưởng cao, cộng với nhiều nội dung trong “Điều lệ thi đấu” do ngành thể thao biên soạn vào đầu thập niên 90, được xem là quá “cứng nhắc” như bò bị tạt ra đường biên xem như thua cuộc, đã làm hỏng cuộc chơi với những cuộc tranh cãi gay gắt.
Trong đó đỉnh điểm là cả đánh nhau, thậm chí có năm không “chốt hạ” được ngôi vô địch ngay trong ngày thi đấu. Hơn thế nữa, việc buộc lực lượng điều khiển đôi bò “đồng phục” theo nhà tài trợ đã làm nhạt nhòa màu sắc cổ truyền của dân tộc...
Vì thế, thời gian qua, nhiều nhà nghiên cứu kiến nghị khôi phục, bảo tồn những giá trị truyền thống mang ý nghĩa tâm linh của đồng bào Khmer trong hoạt động đua bò, tức phần “lễ”. Tuy nhiên, khi điều lệ thi đấu trái với “luật chơi” của đồng bào trong phum, sóc trước đây vẫn chưa được sửa chữa thì các cuộc đua tiếp tục được “cắt tỉa” theo hướng “mì ăn liền”. Điển hình nhất là việc rút ngắn thời gian thi đấu giữa hai đôi bò từ quy định 2 vòng thả (chạy chậm để biểu diễn kỹ thuật), 1 vòng hô (chạy nhanh để biểu diễn tốc độ) xuống còn chỉ 1 vòng sân thi đấu... Điều này không chỉ khiến cho người trong cuộc hụt hẫng, mà còn khiến cho người thưởng thức tiếc nuối vì mất đi nhiều hình ảnh độc đáo trên đường đua. Vì lẽ đó, nhiều người mong rằng cuộc đua năm 2022 diễn ra vào ngày 24.9 tới đây, sẽ không còn vấn nạn “thương mại hóa”, để đua bò Bảy Núi trở lại vị thế vốn có.
