Xuống cấp, bị chiếm dụng
Khu lăng mộ Hoàng Cao Khải (còn gọi là ấp Thái Hà) được xây dựng năm 1893 bởi Tổng đốc Hoàng Cao Khải (1850 - 1933, ông là đại thần dưới triều Nguyễn và cũng là một nhà văn, nhà sử học của Việt Nam), là một quần thể di tích gồm dinh thự, đền thờ, lăng mộ... với trình độ kiến trúc tinh xảo trong nghệ thuật điêu khắc đá của người Việt. Năm 1962, di tích này đã được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng Di tích cấp quốc gia. Nhưng do thiếu sự quan tâm của các ngành chức năng nên suốt thời gian dài, di tích gần như bị lãng quên, cộng với việc bị người dân chiếm dụng khiến quần thể di tích bị hư hại nhiều (Báo Lao Động từng phản ánh).
Theo nhiều nhà nghiên cứu, đây là khu lăng mộ có kiến trúc độc đáo, hiếm gặp ở Việt Nam.Chứng kiến cảnh quần thể kiến trúc lịch sử này bị xâm hại, xuống cấp, nhiều người không khỏi xót xa. Bà Nguyễn Thị Nụ, một người dân sống lâu năm ở đây - thở dài: “Chúng tôi sống ở gần đây, nhìn thấy di tích xuống cấp, người lạ vào ở đó mà cũng thấy tiếc nuối, nhưng không thể làm gì hơn”.
Công trình quan trọng nhất của khu di tích là lăng Hoàng Cao Khải, xây bằng đá cẩm thạch trắng, nay bị biến thành trụ sở tuần tra cụm dân cư số 9 của CA phường Trung Liệt. Phía trước lăng từng có hai hàng lính chầu bằng đá, mỗi hàng gồm 4 người bồng gươm, cao 1,3m, hiện chỉ còn lại 3 bức tượng và cả 3 đều mất phần chân do bị tôn nền ximăng trùm lên, các phần tai tượng, cánh tay cũng bị sứt mẻ. Từ chân đồi lên Nghinh Phong Quán (phía sau lăng) có một lối đi gồm 133 bậc thang, nhưng nay đều biến thành nhà dân, hoặc thành nơi chứa đồ, hồ Tẩm Nguyệt chỉ còn trơ đáy...
Cùng cảnh ngộ, lăng mộ Hoàng Trọng Phu - con trai trưởng của Hoàng Cao Khải cũng chịu cảnh xâm lấn và bị xuống cấp. Từ năm 1972 đến nay, công trình này đã bị 4 - 5 hộ dân chiếm dụng, biến thành nơi ở. Đôi rồng đá ở cửa lăng cũng dùng làm nơi để đồ; nhiều bức tường đá bị ám khói bếp, ngả màu đen kịt; mặt tiền lăng hình thành một khu chợ cóc... Khu đặt mộ đá của Hoàng Trọng Phu đã bị 1 gia đình ngăn thành phòng ngủ. Khu thờ tự với bia đá, bát hương của Hoàng Trọng Phu cũng bị ngăn để tạo thành một phòng ngủ khác.
Cần “giải cứu”
Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Nội - ông Trương Minh Tiến - cho biết: Thực hiện chủ trương về phân cấp quản lí di tích, sở đã giao cho quận Đống Đa phụ trách quản lí di tích khu lăng mộ Hoàng Cao Khải từ vài năm nay. Liên quan đến phản ánh của báo chí về những bất cập trong công tác quản lí di tích, sở cũng đã có văn bản gửi quận và đề nghị quận phối hợp, giải quyết triệt để vi phạm. Đối với các hộ dân lấn chiếm, quận cũng đã lập đề án, phương án hỗ trợ cho các hộ dân. Năm 2014 đã có 3 hộ chấp nhận hỗ trợ và chuyển đi. Còn lại 2 hộ dân đã nhận tiền nhưng chưa di chuyển. Ngoài ra, theo báo cáo, xung quanh di tích tồn tại một chợ cóc lấn cả vào khu di tích, quận sẽ phải có phương án giải quyết. “Việc quản lí di tích của quận có nhiều cố gắng, tuy nhiên vẫn chưa đạt được kết quả như mong muốn. Do vậy, quận Đống Đa sẽ phải thực thi tích cực hơn những quy định của Luật Di sản để bảo vệ di tích” - ông Tiến cho biết.
Thiết nghĩ, cơ sở bản pháp lý để bảo vệ di tích đã có từ lâu, những chế tài đối với các hành vi vi phạm cũng được định rõ. Tuy nhiên, di tích vẫn bị xâm hại. Phải chăng, cơ quan quản lý thiếu kiên quyết, hay e ngại xử lý vi phạm?
