Con “nhà quan” nhiều lận đận
Nguyễn Đình Chiểu tự Mạnh Trạch, hiệu Trọng Phủ, Hối Trai, sinh ngày 1.7.1822 tại làng Tân Khánh, huyện Bình Dương, tỉnh Gia Định (nay thuộcTP.HCM). Cha là Nguyễn Đình Huy, người làng Bồ Điền, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên, là Thơ lại Văn Hàn ty của Tổng trấn Lê Văn Duyệt. Mẹ là Trương Thị Thiệt, người Gia Định. Ông là con trưởng trong gia đình đông anh em.
Năm 1843, ông thi đỗ tú tài ở trường thi Gia Định. Năm 25 tuổi, ông ra Huế học chờ khoa thi năm Kỷ Dậu (năm 1849), nhưng chưa thi hay tin mẹ mất. Trên đường về quê chịu tang mẹ, vì quá lo buồn, ông lâm bệnh và mù cả hai mắt. Khi ba tỉnh miền Đông Nam kỳ rơi vào tay Pháp, không chịu sống trong vùng chiếm đóng của giặc, ông cùng gia đình về làng An Đức, tổng Bảo An, tỉnh Vĩnh Long, nay là huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre sinh sống. Tại đây, ông dạy học, bốc thuốc chữa bệnh, sáng tác thơ văn và qua đời ngày 3.7.1888.
Những dòng lịch sử tác gia như trên rất nhiều người biết đến. Ông nổi tiếng cuộc sống khẳng khái, dùng ngòi bút để đánh giặc ngoại xâm. Tư liệu của Bảo tàng Bến Tre cho thấy ông rất ghét Tây. Ghét đến mức con đường Tây làm dứt khoát không đi; xà phòng Tây sản xuất không dùng tới.
Khu mộ và đền thờ của cụ Nguyễn Đình Chiểu cách thị trấn Ba Tri 2km về phía nam, thuộc ấp 3, xã An Đức, huyện Ba Tri. Trong khu di tích có mộ của cụ, mộ bà Lê Thị Điền vợ cụ, mộ bà Sương Nguyệt Anh, con gái nhà thơ. Di tích được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là di tích Lịch sử - Văn hóa cấp quốc gia ngày 27. 4. 1990.
Đền thờ và khu mộ được xây dựng khá lâu, qua nhiều thế hệ, lúc nào cũng đông người đến viếng thăm. Đặc biệt vào ngày 1.7 al hàng năm (ngày giỗ) khách thập phương đến rất nhiều. Anh Nguyễn Thành Nhân, cán bộ Khu di tích cho biết, năm 1999, Bộ Văn hóa Thông tin và tỉnh Bến Tre đầu tư xây dựng đền thờ mới, hoàn thành ngày 1.7.2002 với tổng diện tích khu mộ và đền thờ 13.000m2.
Đền thờ hình tròn với 3 tầng mái tượng trưng cho ba nghề nghiệp của cụ Đồ Chiểu (dạy học, bốc thuốc và làm thơ). Tượng cụ làm bằng đồng thau, nặng 1,2 tấn. Mảng phù điêu bên trái tả cảnh cụ Đồ đọc văn tế “Lục tỉnh sĩ dân trận vong” tại chợ Đập (Ba Tri) năm 1883. Mảng phù điêu bên phải miêu tả trận đánh của Phan Ngọc Tòng tại Giồng Gạch ( xã An Hiệp – Ba Tri ). Nhà bia với 2 tầng mái tượng trưng cho hai cống hiến nổi bật, đó là những áng thơ văn yêu nước, là ngọn cờ đầu của thơ văn yêu nước chống Pháp và những tác phẩm văn học xuất sắc đánh dấu một bước ngoặt quan trọng của thơ ca Nam Bộ.
Nơi truyền lửa yêu nước cho mai sau
Nguyễn Đình Chiểu cùng bà Lê Thị Điền có 6 người con: Nguyễn Thị Hương, Nguyễn Đình Chúc, Nguyễn Thị Kim Xuyến, Nguyễn Thị Ngọc Khuê, Nguyễn Đình Chiêm, Nguyễn Đình Ngưỡng. Trong số này, có 2 người là Nguyễn Thị Ngọc Khuê (Sương Nguyệt Anh) và Nguyễn Đình Chiêm là người tài đức vẹn toàn.
Sương Nguyệt Anh dạy học, làm thơ là nữ chủ bút đầu tiên của Việt Nam. Tờ báo bà phụ trách có tên “Nữ giới chung”, đây là tờ báo đầu tiên của phụ nữ, ra số báo đầu tiên vào ngày 1.2.1918 tại Sài Gòn. Báo chủ trương đề cao vai trò phụ nữ, nâng cao dân trí, khuyến khích công nông thương nên bị mật thám Pháp dòm ngó, tháng 7.1918 bị đóng cửa. Một người con khác là Nguyễn Đình Chiêm (1869-1935), là nhà văn, soạn giả, tác giả của các vở hát bộ Phấn Trang Lầu, Nam Tống Tinh Trung… nổi tiếng ở Nam Bộ.Nữ sĩ Mai Huỳnh Hoa là cháu ngoại nữ sĩ Sương Nguyệt Anh, sinh năm 1910, quê ở Mỹ Tho, nay thuộc TP.Mỹ Tho, Tiền Giang. Bà có tiếng thơ văn, hết lòng giúp đỡ chồng con trên đường sự nghiệp. Bà là một cây bút sáng giá trên các tạp chí, tập san tại Sài Gòn trước đây.
Theo tư liệu của Bảo tàng Bến Tre, kỷ niệm 149 năm ngày sinh Nguyễn Đình Chiểu năm 1971, Mai Huỳnh Hoa là người cung cấp hình ảnh hai người được gia tộc cho là giống khuôn mặt cụ Đồ nhất để họa nên bức ảnh Nguyễn Đình Chiểu như ngày nay.
Nguyên Tổng bí thư Trường Chinh ngày 1.8.1981 khi đến đây đã viết “ vô cùng thương tiếc và nhớ ơn cụ Nguyễn Đình Chiểu, nhà thơ yêu nước vĩ đại của dân tộc Việt Nam anh hùng”; nguyên Thủ tướng Chính phủ Võ Văn Kiệt ngày 23.8.2003 đến viếng đền thờ, mộ cụ Nguyễn Đình Chiểu viết: “Nhà yêu nước vĩ đại, vũ khí đấu tranh chống thực dân cướp nước của cụ bất diệt, không có sức mạnh nào bất nghĩa địch nổi với loại “vũ khí” này. Đời đời nhớ công đức cụ, mãi mãi các thế hệ hiện nay và mai sau. Tôi rất hoan nghênh Đảng bộ và đồng bào Bến Tre “thương nước nhớ nguồn”.
Clip: Thăm khu lưu niệm Nguyễn Đình Chiểu
