Hôm nay, Quốc hội sẽ dành trọn ngày để thảo luận về báo cáo này. Theo đó, cuối năm 2016 có 18 tập đoàn, tổng công ty đầu tư vào 110 dự án ở nước ngoài, với tổng vốn đăng ký 12,6 tỷ USD, giải ngân 7 tỷ USD, chủ yếu trong lĩnh vực viễn thông, thăm dò khai thác dầu khí, khai thác khoáng sản, trồng cây cao su... Trong đó, PVN là tập đoàn có số vốn đăng ký đầu tư ra nước ngoài lớn nhất, gần 6,7 tỷ USD (chiếm 53%), kế đến là Tập đoàn Viễn thông Quân đội (Viettel) 2,12 tỷ USD và Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam 1,41 tỷ USD.
Tuy đổ vốn vào các dự án đầu tư ở nước ngoài lớn, nhưng các dự án của các tập đoàn vốn nhà nước lại dàn trải, hiệu quả chưa cao, còn có hiện tượng lãng phí, gây thất thoát vốn của nhà nước. Trong 7 tỷ USD các tập đoàn đã giải ngân thì 25,5% dự án báo lỗ, 29% dự án lỗ lũy kế và lợi nhuận được chia cho Việt Nam năm 2016 là 145 triệu USD, bình quân 2% tổng vốn đầu tư ra nước ngoài thực hiện.
Uỷ ban giám sát Quốc hội đánh giá nhiều dự án đang tiềm ẩn rủi ro về pháp lý tại nước sở tại, như bị rút ngắn thời gian triển khai dự án, tranh chấp đất đai và rủi ro thị trường do giá đầu ra giảm mạnh… đã ảnh hưởng lớn đến hiệu quả dự án. Có dự án bị ngừng cấp bảo lãnh Chính phủ, buộc phải dừng đã ảnh hưởng nghiêm trọng tới hiệu quả đầu tư.
Chẳng hạn, đầu tư của PVN tại dự án thăm dò khai thác dầu khí mỏ Nagumanov tại tỉnh Orenburg (Liên Bang Nga), dự án khai thác dầu tại Venezuela, dự án Lô 67 Peru…
Với các dự án đầu tư ra nước ngoài của Viettel, tập đoàn này đã đầu tư 10 thị trường tại 3 châu lục, trong đó 9 nước đã đưa vào kinh doanh, còn Myamar đang trong giai đoạn đầu tư. Tổng doanh thu đầu tư nước ngoài năm 2016 của Viettel gần 1,4 tỷ USD, góp 40% doanh thu đầu tư quốc tế của doanh nghiệp này.
Kết quả giám sát cũng cho thấy, hiệu quả đầu tư vào công ty con, công ty liên kết của các tập đoàn, tổng công ty "chưa cao gây ảnh hưởng không tốt đến năng lực tài chính và hiệu quả sử dụng vốn doanh nghiệp" như các dự án thua lỗ kéo dài của Công ty CP Hóa dầu và Xơ sợi Dầu khí (PVTex), Tổng công ty cổ phần Xây lắp Dầu khí Việt Nam (PVC), Công ty Công nghiệp Tàu thủy Dung Quất (DQS)... của PVN.
Dù ghi nhận đóng góp, nỗ lực của doanh nghiệp Nhà nước nhưng bản báo cáo giám sát đã nêu không ít những bất cập trong hoạt động của các "ông lớn" giai đoạn 2011-2016 trong hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp Nhà nước còn chưa tương xứng với nguồn lực nắm giữ.
Cuối 2016 cả nước còn 583 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ, 273 doanh nghiệp cổ phần. Tổng tài sản tại doanh nghiệp Nhà nước giữ 100% là hơn 3,05 triệu tỉ đồng (tăng 45,8%), trong đó vốn Nhà nước gần 1,4 triệu tỉ đồng.
Dù tổng tài sản và vốn chủ sở hữu các doanh nghiệp 100% vốn Nhà nước tăng lần lượt 45,8% và 92,2%, nhưng doanh thu, lợi nhuận trước thuế và tiền nộp ngân sách của số doanh nghiệp này lại tăng rất chậm, 18% trong 6 năm trong khi đó, tổng nợ phải trả cao, từ gần 1,3 triệu tỉ đồng năm 2011 lên xấp xỉ 1,63 triệu tỉ vào cuối 2016.
Một số doanh nghiệp hoạt động yếu kém, làm ăn thua lỗ, tỷ lệ nợ phải trả trên tổng tài sản cao, như Tập đoàn Hoá chất Việt Nam (Vinachem), Tập đoàn Than & Khoáng sản Việt Nam (TKV) hay Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN)...
Đoàn giám sát Quốc hội đề nghị Chính phủ tiếp tục chấn chỉnh hoạt động của các tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước, chỉ đạo, xử lý nghiêm các trường hợp xác định giá trị doanh nghiệp không đúng quy định của pháp luật để trục lợi, gây thất thoát tài sản, vốn nhà nước.
Đoàn giám sát nhận định Chính phủ cần xây dựng chế tài xử lý đối với các trường hợp không hoặc chậm thực hiện kết luận của các cơ quan thanh tra, kiểm toán, báo cáo Quốc hội về trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương trong việc để xảy ra tồn tại, hạn chế và các vi phạm về quản lý sử dụng vốn, tài sản nhà nước tại doanh nghiệp và cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước, đồng thời làm rõ kết quả xử lý trách nhiệm của tập thể, cá nhân, đặc biệt là người đứng đầu.
