Thương khi thấy dân du canh du cư
Tôi đến làng AUR lần đầu tiên từ năm 2004. Có lẽ đây là làng dân tộc thiểu số hiếm hoi nhất ở Việt Nam còn duy trì lối sống du canh, du cư. Họ luôn dời làng đi theo những mùa rẫy, theo dấu những đàn bò thả rông, hay chỉ vì tin theo những chuyện ma rừng… Đó là một trong những tập tục còn sót lại ở bộ tộc Cơ Tu giữa rừng núi Trường Sơn, địa phận Quảng Nam…
Làng Aur chỉ vỏn vẹn 14 hộ, 87 khẩu với 100% là người Cơ Tu. Làng nằm hẻo lánh giữa rừng già, giao thông chỉ là lối mòn, hiểm nguy vắt qua nhiều đèo cao, vách núi cheo leo nên hầu hết chưa có người dân làng nào được về đồng bằng.
Theo chính quyền huyện Tây Giang, những người dân này nguyên sinh sống thượng nguồn sông Hương, Thừa Thiên - Huế. Do nhiều đời thay rẫy du canh, người dân di cư đến vùng đất mới, nhiều năm như vậy nên đã “dạt” về với đất Quảng Nam. Trước đây, họ sống gần như biệt lập với cộng đồng.
Sau giải phóng 1975, ranh giới hành chính được đo đạc, xác lập cụ thể. Tính từ đỉnh núi Aur, con nước chảy về phía Đông-Bắc là địa phận của Thừa Thiên - Huế, còn xuôi về hướng Đông-Nam là địa hạt của Quảng Nam - Đà Nẵng. Người dân làng Aur buộc phải dời về quê cũ là huyện A Lưới. Nhưng vốn là tộc người sống trên núi cao, quen biệt lập với cộng đồng, lại có những luật tục về tổ chức làng rất chặt chẽ nên họ đã không thể hoà đồng với miền xuôi, với việc thay tên đổi họ, số hoá tên làng... Ngay sau đó, dân Aur tự kéo nhau về làng cũ. Thời gian đầu sau giải phóng, công cuộc kiến thiết còn bộn bề, làng Aur lại như bị bỏ quên từ đó. Làng ở tận đầu con nước Mơ Răng, thượng nguồn của dòng A Vương, chưa từng có điện, đường, trường, trạm y tế, không có sóng phát thanh, truyền hình.
Mãi đến tháng 9.2003, khi thành lập huyện mới Tây Giang, Quảng Nam, huyện này mới “phát hiện lại” Aur và quyết định nhận làm con dân của địa phương, "nâng" làng hoang Aur thành đơn vị thôn, thuộc xã A Vương. Từ đó đến nay, Aur trở thành địa chỉ quan tâm đặc biệt của chính quyền địa phương. Bất cứ chương trình hỗ trợ nào thì UBND huyện Tây Giang cũng đều ưu ái dành phần hơn cho làng Aur khuất lấp. Nhưng Aur lại là điểm khám phá, trải nghiệm hấp dẫn của du khách phương xa. Và chính quyền Tây Giang đã rất tự hào về ngôi làng này, giống như một “đặc sản” du lịch hiếm có ở huyện miền núi - biên cương.
Riêng tôi đã rất nhiều lần trở lại Aur. Nhưng mỗi lúc một cảm xúc mới, lạ. Tôi không còn cái thương cảm về những khó khăn, cách trở, thiếu thốn những tiện nghi hiện đại của người dân như lần đầu tiếp xúc. Ngược lại, dần khám phá ra sự kỳ thú của đời sống du mục mục, với nhiều nét văn hóa độc đáo nơi này...
Làng sinh thái, thuận tự nhiên
Dù cuộc sống ở Aur gần như tự cung tự cấp, nhưng đó là một ngôi làng hạnh phúc. Người dân sống giữa thiên nhiên, dựa vào rừng, hòa vào tự nhiên. Họ làm nương, nuôi trâu, bò, gà vịt, thả cá... Lúa gạo, nông sản làm ra đủ để cung cấp cho những người dân trong làng. Đó chẳng phải là ngôi làng sinh thái đáng mơ ước hay sao? Nhất là khi dịch dã COVID-19 vừa xảy ra gần 3 năm qua, người dân phải sống cách ly trong tù túng, càng cho thấy Aur là một ngôi làng quá lý tưởng.
Hơn 20 năm làm báo, đã nhiều lần tôi trở lại Tây Giang, trở lại ngôi làng AUR trên dãy Trường Sơn, vẫn thấy đời sống đồng bào Cơ Tu bình yên, hạnh phúc.
Những hiểu biết, khám phá về những điều minh triết trong văn hóa, trong thâm sâu của những bộ tộc thiểu số sống hòa mình trong thiên nhiên đã giúp mình trưởng thành hơn. Đó là vốn sống, là sự trải nghiệm giá trị mà người làm báo được "lãi" ròng sau nhưng thông tin thời sự đã đăng trên mặt báo, cống hiến cho bạn đọc.
