Công đoàn vừa đóng vai trò tổ chức đại diện của người lao động, đồng thời thực hiện vai trò tổ chức chính trị - xã hội, thành viên của hệ thống chính trị của xã hội Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Công đoàn Việt Nam có vị trí đặc thù trong hệ thống chính trị - xã hội ở Việt Nam xuất phát từ chính bối cảnh ra đời, sự lãnh đạo của Đảng về tổ chức và hoạt động của Công đoàn cách mạng Việt Nam.
Với bản chất giai cấp công nhân Việt Nam, thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh, được các lãnh tụ cách mạng tiếp thu, chọn lọc và vận dụng sáng tạo kinh nghiệm quốc tế, Công đoàn Việt Nam luôn luôn là một tổ chức công đoàn cách mạng, gắn liền lợi ích giai cấp công nhân với lợi ích toàn dân tộc, đồng hành cùng sự phát triển đất nước qua các thời kỳ.
Ngay sau khi thành lập nước, năm 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh - người sáng lập và tổ chức, lãnh đạo Công đoàn Việt Nam - đã khẳng định: “…Công đoàn có nhiệm vụ gìn giữ quyền lợi cho công nhân và giúp Chính phủ trong việc xây dựng đất nước. Chính phủ Việt Nam là một chính phủ dân chủ, sẽ hết sức giúp đỡ về tinh thần cho Công đoàn…”[1].
Trên cả bình diện lý luận và thực tiễn ở Việt Nam, Công đoàn Việt Nam là tổ chức chính trị - xã hội có chức năng tham gia quản lý nhà nước, quản lý kinh tế - xã hội, tham gia kiểm tra, thanh tra, giám sát hoạt động của cơ quan Nhà nước, tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp về những vấn đề liên quan đến quyền, nghĩa vụ của người lao động; tuyên truyền, vận động người lao động học tập, nâng cao trình độ, kỹ năng nghề nghiệp, chấp hành pháp luật, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc[2].
Công đoàn Việt Nam có đặc thù khác biệt so với tất cả các tổ chức xã hội, tổ chức chính trị - xã hội, đoàn thể khác.
Đó là những chức năng và quyền năng đặc thù riêng có của tổ chức đại diện người lao động đã được quốc tế thừa nhận. Đó là lợi ích nghề nghiệp và kinh tế mà công đoàn bảo vệ không chỉ liên quan đến điều kiện làm việc hoặc đòi hỏi lợi ích tập thể, mà còn tìm kiếm giải pháp cho các vấn đề chính sách kinh tế - xã hội.
Đặc biệt, công đoàn là chủ thể duy nhất có quyền đại diện cho người lao động để thương lượng tập thể, tổ chức đình công và tiến hành các hoạt động tập thể khác.[3] Tinh thần của những vấn đề này cũng được ghi nhận và bảo đảm thực hiện bởi Hiến pháp, Bộ luật Lao động, Luật Công đoàn và nhiều văn bản pháp lý quan trọng khác.
Trong suốt quá trình xây dựng và phát triển, tổ chức Công đoàn Việt Nam, với vai trò, chức năng của mình, đã có nhiều đổi mới về nội dung, phương thức hoạt động, tập hợp đông đảo người lao động tạo thành lực lượng hùng hậu, thực hiện các mục tiêu cách mạng do Đảng Cộng sản Việt Nam đề ra, cùng với các tổ chức chính trị - xã hội khác tạo thành hệ thống chính trị vững chắc, đảm bảo cho thắng lợi của cách mạng Việt Nam.
Hiện nay, tổ chức được xác định có vị thế là tổ chức chính trị - xã hội và là thành viên trong hệ thống chính trị của xã hội Việt Nam, được giao thực hiện nhiều chức năng, nhiệm vụ, bao gồm cả những nhiệm vụ của tổ chức đại diện bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của người lao động và những nhiệm vụ chính trị, xã hội - vốn không phải là chức năng, nhiệm vụ của các tổ chức đại diện người lao động nói chung.
Những đặc điểm nêu trên đang mang lại nhiều lợi thế cho Tổng LĐLĐVN, song đồng thời cũng làm cho tổ chức này gặp nhiều khó khăn, thách thức trong việc trở thành tổ chức đại diện hiệu quả của người lao động trong quan hệ lao động.
Trước yêu cầu của tình hình mới, đòi hỏi phải có giải pháp để tiếp tục phát huy hiệu quả, vai trò và thực hiện tốt trách nhiệm của tổ chức Công đoàn Việt Nam. Điều này đòi hỏi các cấp Công đoàn cần khắc phục một số hạn chế, yếu kém trong cả tư duy và hành động, đặc biệt, cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ hoạt động theo hướng nâng cao hiệu lực, hiệu quả thiết thực nhằm đáp ứng tốt hơn nguyện vọng của người lao động đối với tổ chức đại diện, bảo vệ quyền lợi
của mình.
[1]. Bài đăng trên báo Cứu quốc, số 390, ngày 29.10.1946) (Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 4, trang 426. NXB. CTrQG, H. 2000).
[2]. Điều 10 Hiến pháp năm 2013.
[3]. Tổ chức Lao động Quốc tế: Tự do hiệp hội - Bộ Tổng tập về các nguyên tắc và quyết định của Ủy ban ILO về Tự do hiệp hội - Tái bản (có sửa đổi) lần thứ năm. NXB. LĐ&XH, Hà Nội, trang 24, 135, 217.
