Các phóng viên được tạo điều kiện tác nghiệp trước khi phiên tòa khai mạc, tranh thủ tìm những khoảnh khắc đắt giá phản ánh không gian pháp đình.
Và như thường lệ, phần thủ tục kiểm tra sự có mặt, vắng mặt của những người tham gia tố tụng, đại diện các cơ quan, tổ chức, cá nhân, cũng như giải quyết các vấn đề phát sinh từ vụ án, vì liên quan đến nhiều nhân vật có sức hút đối với giới truyền thông. Tòa án cũng đã giải thích rõ hơn yêu cầu chưa có tiền lệ, áp lực lớn đến mức Thẩm phán chủ tọa “buộc các luật sư không được vắng mặt vì bất cứ lý do gì” và bảo đảm những người được triệu tập sẽ phải có mặt khi tiến hành thẩm vấn. Trong khi đó, tại phiên tòa, thư ký thông báo chỉ có 98/156 người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan có mặt. Ngoài kiến nghị “giải mật” các kết luận định giá tài sản là các tài liệu tố tụng công khai thu thập trong quá trình điều tra bị đóng dấu “mật”, một số luật sư đề nghị Hội đồng xét xử xem xét lại các quyết định tách vụ án đối với một số hành vi bị coi là phạm tội. Đề nghị này không được đại diện Viện kiểm sát thực hành công tố chấp nhận, nhưng tôi thấy vấn đề tách, nhập trong vụ án này đang trở thành vấn đề pháp lý gây tranh cãi…
Thông thường tiến trình điều tra các vụ án được coi là đặc biệt nghiêm trọng và phức tạp, thời hạn điều tra thường phải gia hạn nhiều lần. Mặc dù đến thời điểm xét xử đã gần tròn hai năm, nhưng các quyết định gia hạn điều tra về cơ bản phù hợp với quy định tại điều 119 Bộ luật Tố tụng hình sự 2003. Tuy nhiên, phạm vi các vấn đề cần làm rõ có hay không hành vi phạm tội của những người liên quan rất lớn. Thực tế sau khi kết thúc điều tra, các cơ quan tiến hành tố tụng đã phải tách vụ án “cố ý làm trái…” liên quan đến ba ngân hàng thương mại cổ phần lớn, cũng như hành vi “thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng” của một số thành viên Tổ Giám sát Ngân hàng Nhà nước để tiếp tục điều tra, làm rõ do thời hạn điều tra đã hết.
Câu hỏi đặt ra, việc tách vụ án đối với các hành vi và nhóm những người liên quan nói trên có ảnh hưởng đến việc xác định sự thật khách quan và toàn diện của vụ án hay không? Trong nhận thức của những người bị đặt trong vòng tố tụng, mỗi vụ án đều có nguyên cớ của nó, hành vi của người này có thể là nguyên nhân, bối cảnh dẫn đến sai phạm của người khác. Chẳng hạn, cơ quan điều tra nhận định một số Ngân hàng liên quan vụ án đã không thực hiện đúng Quy chế cho vay của tổ chức tín dụng, không kiểm tra, thẩm định về phương án vay vốn, mục đích sử dụng vốn vay và phương án trả nợ. Hành vi cho vay không đúng quy định của một số Ngân hàng nói trên chính là nguyên nhân dẫn đến hậu quả các Ngân hàng không thu được nợ từ các Công ty liên quan đến vụ án, có dấu hiệu của “Tội vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng” theo điều 179 Bộ luật Hình sự năm 1999.
Ngoài ra, một số thành viên Tổ giám sát của Ngân hàng Nhà nước chịu trách nhiệm giám sát quá trình tái cơ cấu, chuyển nhượng cổ phần, tiếp quản của nhóm cổ đông mới và hoạt động của Ngân hàng đang bị đặt trong tình trạng kiểm soát đặc biệt. Cơ quan điều tra xác định một số cá nhân nói trên có hành vi thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng trong việc để các bị cáo trong vụ án rút tiền ra khỏi Ngân hàng, chấp thuận cho bị cáo đầu vụ tham gia vào Hội đồng quản trị để điều hành hoạt động Ngân hàng, là một trong những nguyên nhân dẫn đến vụ án xảy ra. Hồ sơ cũng thể hiện rõ, quá trình thực hiện Đề án tái cơ cấu, chấp thuận việc chuyển nhượng quyền và nghĩa vụ của hai nhóm cổ đông cũ và mới trong điều kiện hiệu lực pháp lý của thỏa thuận chuyển nhượng không bảo đảm. Đó là chưa kể biện pháp “hành chính” cưỡng chế mua bắt buộc Ngân hàng này với giá 0 (không) đồng để lại rất nhiều dấu hỏi về căn cứ pháp lý…
Theo quy định tại Khoản 2 Điều 117 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003: “Cơ quan điều tra chỉ được tách vụ án trong những trường hợp thật cần thiết khi không thể hoàn thành sớm việc điều tra đối với tất cả các tội phạm và nếu việc tách đó không ảnh hưởng đến việc xác định sự thật khách quan và toàn diện của vụ án”. Nếu xét trên tất cả các bình diện mà chính cơ quan điều tra đã nhận định và kết luận, chúng tôi nhận thấy việc tách vụ án liên quan đến hai nhóm hành vi nêu trên đã làm ảnh hưởng đến việc xác định sự thật của vụ án, không bảo đảm sự công bằng trước pháp luật và ảnh hưởng đến việc xác định trách nhiệm hình sự của bị cáo đứng đầu vụ án.
Hóa ra, ý kiến của một số luật sư ngay từ phiên khai mạc phiên tòa đề nghị xem xét lại các quyết định tách vụ án cho thấy rất nhiều khía cạnh pháp lý cần phải được làm rõ…
